قرص سیپروفلوکساسین برای درمان چه عفونت هایی تجویز می شود؟
موارد مصرف، تداخل دارویی و نکات ایمنی سیپروفلوکساسین
سیپروفلوکساسین (Ciprofloxacin) یک آنتی‌بیوتیک فلوروکینولون نسل دوم است که به‌صورت گسترده در درمان عفونت‌های باکتریایی شدید استفاده می‌شود. مکانیسم عمل این دارو بر اساس مهار آنزیم‌های DNA gyrase و topoisomerase IV است. این دو آنزیم برای همانندسازی و ترمیم DNA در باکتری‌ها ضروری‌اند و با مهار آن‌ها تقسیم سلولی باکتری مختل می‌شود. این اثر باکتری‌کش طیف وسیعی از باکتری‌های گرم‌منفی و برخی از گرم‌مثبت‌ها را شامل می‌شود.
در عین حال، مصرف این دارو محدودیت‌ها و هشدارهای مهمی دارد، به‌ویژه هشدار Black Box که توسط FDA صادر شده است. این هشدارها بیان می‌کنند که خطراتی مثل پارگی تاندون، نوروپاتی محیطی و عوارض روانی ممکن است برگشت‌ناپذیر باشند. به همین دلیل، تجویز سیپروفلوکساسین فقط زمانی توصیه می‌شود که سایر آنتی‌بیوتیک‌ها کارایی کافی نداشته باشند یا عفونت حساسیت بالایی به این دارو نشان دهد.
کاربردهای تأیید‌شده سیپروفلوکساسین
سیپروفلوکساسین برای طیف گسترده‌ای از عفونت‌ها تجویز می‌شود که بیشتر شامل موارد شدید یا مقاوم به درمان هستند. این دارو در درمان عفونت‌های دستگاه ادراری، پیلونفریت، عفونت‌های دستگاه تنفسی، پوست و بافت نرم، استخوان و مفاصل، گاستروانتریت باکتریایی، گنوره، سیاه‌زخم و طاعون نقش دارد. انتخاب دوز و مدت مصرف بستگی به محل عفونت، شدت بیماری و وضعیت کلیه‌ها دارد.
در جدول زیر، موارد مصرف، دوزاژ و نکات کلیدی آمده است:
| نوع عفونت | دوز بالغ (خوراکی) | هر چند ساعت | طول درمان | نکته مهم |
|---|---|---|---|---|
| عفونت‌های ادراری پیچیده | 250-500mg | 12 | 7-14 روز | تنظیم دوز در نارسایی کلیه |
| پیلونفریت | 500-750mg | 12 | 7-14 روز | درمان بر اساس کشت |
| عفونت‌های دستگاه تنفسی | 500-750mg | 12 | 7-14 روز | در برونشیت مزمن محدودیت استفاده دارد |
| عفونت پوست و بافت نرم | 500-750mg | 12 | 7-14 روز | پایش علائم تاندونیت |
| عفونت استخوان و مفاصل | 500-750mg | 12 | 4-8 هفته | درمان طولانی مدت |
| اسهال میکروبی | 500mg | 12 | 5-7 روز | پرهیز از مصرف لبنیات در زمان دارو |
| گنوره | 250-500mg | تک دوز | تک دوز | محدودیت به دلیل مقاومت |
| سیاه‌زخم استنشاقی | 500mg | 12 | 60 روز | درمان بعد از تماس |
| طاعون | 500-750mg | 8-12 | 14 روز | تأیید CDC |
این داده‌ها بر اساس منابعی مانند FDA و CDC به‌روز شده‌اند و استفاده از آن‌ها باید با آنتی‌بیوگرام بیمار هماهنگ باشد.
موارد مصرف اختصاصی و خارج از برچسب (Off-Label)
مصرف خارج از برچسب به معنای استفاده از دارو در شرایطی است که در بروشور رسمی ذکر نشده اما شواهد علمی یا تجربه بالینی آن را تأیید کرده‌اند. در ایران و جهان، سیپروفلوکساسین گاهی برای تب همراه نوتروپنی در کودکان تحت نظر متخصص عفونی به کار می‌رود. همچنین در درمان اوتیت میانی مزمن مقاوم و برخی عفونت‌های ناشی از مایکوپلاسما که به دیگر داروها پاسخ نداده‌اند، کاربرد دارد.
از دیگر مصارف Off-label می‌توان به درمان بروسلوز مشترک با ریفامپیسین، برخی انواع سل مقاوم به چند دارو و اسهال‌های مسافرتی شدید اشاره کرد. این مصارف معمولاً زمانی انتخاب می‌شوند که خطر عدم درمان عفونت بیشتر از خطرات بالقوه دارو باشد.
نکات ایمنی و هشدارهای علمی سیپروفلوکساسین
سیپروفلوکساسین در برخی بیماران منع مصرف دارد. این موارد شامل حساسیت شناخته‌شده به فلوروکینولون‌ها، مصرف همزمان با تیزانیدین، سابقه پارگی تاندون ناشی از این گروه دارویی، بیماری میاستنی گراویس و کمبود G6PD (فاویسم) است. در بیماران کمتر از ۱۸ سال نیز به دلیل خطر آسیب به مفاصل و غضروف، مصرف فقط در موارد خاص توصیه می‌شود.
هشدارهای Black Box شامل خطر پارگی تاندون (به‌ویژه تاندون آشیل)، نوروپاتی محیطی، تشنج، عوارض روانی مثل افسردگی و هذیان، مشکلات کبدی و کلستریدیوم دیفیسیل کولیت هستند. در بیماران سالمند، دیابتی، کلیوی، قلبی و افرادی که داروهای افزایش‌دهنده QT مصرف می‌کنند، ریسک عوارض جدی بالاتر است و باید پایش مداوم انجام شود.
تداخلات دارویی سیپروفلوکساسین و غذایی مهم
سیپروفلوکساسین با یون‌های فلزی مثل آهن، آلومینیوم، کلسیم و منیزیم تداخل دارد و جذب آن کاهش می‌یابد؛ بنابراین باید ۲ ساعت فاصله بین مصرف مکمل‌های معدنی، آنتی‌اسیدها یا لبنیات با دارو رعایت شود. همچنین لبنیات همزمان با مصرف دارو نباید همراه اصلی دارو باشند.
از نظر دارویی، مصرف توأم با وارفارین خطر خونریزی را افزایش داده و نیاز به پایش INR دارد. کورتیکواستروئیدها احتمال پارگی تاندون را بیشتر می‌کنند. مصرف با تئوفیلین باعث افزایش سطح خونی و سمّیت آن می‌شود. دارو می‌تواند غلظت کافئین خون را بالا برده و بی‌خوابی طولانی ایجاد کند.
ملاحظات برندهای سیپروفلوکساسین در ایران
سیپروفلوکساسین در ایران با اشکال دارویی قرص (۲۵۰، ۵۰۰، ۷۵۰ میلی‌گرم)، سوسپانسیون خوراکی، محلول تزریقی، قطره چشمی و گوشی تولید و عرضه می‌شود. شکل انتخابی به محل عفونت، شدت بیماری و وضعیت بیمار بستگی دارد.
برندهای متداول ایرانی شامل سیپروکسین، سیپروکین، سیپروکس، سیپروتد و نمونه‌های ژنریک متعدد هستند. کیفیت، قیمت، و دسترسی این برندها ممکن است متفاوت باشد ولی اثر ماده مؤثره مشابه است.
نکات کمتر گفته‌شده
- وجود فاویسم (G6PD deficiency) در بیمار یک منع مصرف مهم در ایران است، ولی در بسیاری منابع خارجی ذکر نشده.
- در صورت مصرف با کافئین، متابولیسم آن کاهش یافته و بی‌خوابی طولانی ایجاد می‌شود.
- مقاومت Pseudomonas aeruginosa به سیپروفلوکساسین در ایران رو به افزایش است.
- حساسیت متقاطع با سایر فلوروکینولون‌ها باید در نظر گرفته شود.
- پایش QT در بیماران قلبی یا مصرف‌کننده داروهای ضدآریتمی ضروری است و کمتر در منابع عمومی ذکر می‌شود.
اگر برای درمان انواع عفونت گلو به دنبال راهکار هستید، مقاله انواع گلودرد را در مجله والارویا مطالعه کنید.
نتیجه‌گیری
سیپروفلوکساسین دارویی مؤثر بر بسیاری از عفونت‌های شدید است اما خطرات و عوارض بالقوه آن نیاز به تجویز آگاهانه و پایش دقیق دارد. در دنیای امروز که مقاومت آنتی‌بیوتیکی رو به افزایش است، استفاده منطقی از این دارو اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.
پایبندی به طول درمان، رعایت تداخلات و اجتناب از مصرف خودسرانه از عوامل اصلی جلوگیری از شکست درمان و کاهش مقاومت میکروبی است. پزشک و داروساز باید توصیه‌های ایمنی را شفاف به بیمار انتقال دهند.
سوالات متداول
۱- آیا سیپروفلوکساسین برای سرماخوردگی ویروسی مؤثر است؟ خیر، این دارو فقط بر باکتری‌ها اثر دارد.
۲- آیا کودکان می‌توانند مصرف کنند؟ فقط در عفونت‌های شدید و تحت نظر متخصص.
۳- آیا فرم شربت در ایران موجود است؟ بله، سوسپانسیون خوراکی موجود است.
۴- آیا مصرف همزمان با لبنیات مجاز است؟ با فاصله حداقل ۲ ساعت مصرف شود.
۵- آیا در بارداری بی‌خطر است؟ فقط در شرایط اضطراری و تأیید پزشک متخصص.
